به گزارش دیجیتالر نشست بررسی «بایدها و نبایدهای ارزهای مجازی» با حضور رضا تقی پور - عضو شورای عالی فضای مجازی-، سپهر محمدی - رئیس هیات مدیره انجمن بلاك چین - و یاشار راشدی -دبیر انجمن بلاك چین - در خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) انجام شد.
در ابتدای این نشست، تعاریف دقیق بلاك چین و رمزارز توسط حاضران عرضه شد؛ رضا تقی پور، با تفكیك مبحث رمزارزها از فناوری بلاك چین اینگونه اظهار نمود كه پیش از ورود به بحث رمزارز، چند نكته باید توضیح داده شود، چونكه چند مفهوم در سطح عمومی با هم مخلوط شده است. یكی مفهوم، فناوری بلاك چین است كه در خیلی از مواقع معادل رمزارز گرفته می شود، اما این اشتباه است، چون یكی از حوزه هایی كه با استفاده از فناوری بلاك چین به آن پرداخته می شود، بحث رمزارزهاست. ضمن این كه می توان از منظرهای مختلف به رمزارزها نگاه كرد. اصل منظر، بحث كلان حاكمیتی است.
به گفته او، مورد دوم مبحث اقتصاد كلان و تاثیر این رمزارزها بر اقتصاد دیجیتال و سوم از منظر كسب وكارها و شهروندان است. موضوعی كه حالا بیش تر حساسیت برانگیز شده، بخش سوم است كه البته به صورت ناقص به آن پرداخته شده است؛ بلاك چین یك فناوری است كه كاربردهای زیادی دارد و یكی از كاربردهایش رمرزارزهاست. برآوردی كه وجود دارد این است كه خود بلاك چین می تواند شروع یك سری تحولات فناوری باشد كه منجر به تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شود و می تواند در آینده ای نه چندان دور چیزی شبیه نقش IT یا انفجار اطلاعات داشته باشد. بدین سبب نمی توان آنرا محدود به بیت كوین و ماینینگ كرد.
در ادامه سپهر محمدی هم درباره انواع محصولات و خدمات بلاك چین اظهار نمود: در حوزه بلاك چین غیر از رمزرازها كه ترجمه cryptocurrency است، ما cryptoassetها را داریم كه دارایی های رمزپایه ترجمه می شود و در حوزه بورس قرار می گیرد و سازمان بورس و اوراق بهادار باید برایش قانون گذاری كند. غیر از این دو گروه كه دو گروه عمده بلاك چین هستند، انواع خدمات را داریم كه می تواند بر بستر بلاك چین عرضه شود؛ از ثبت املاك، دارایی ها، خرید و فروش، گواهینامه ها، قراردادهای هوشمند و امثال این ها كه در گروه سوم قرار می گیرند. این سه گروه را می توان به رمزارزها، دارایی های رمزپایه و سایر كاربردهای بلاك چین تقسیم بندی كرد.
همچنین، یاشار راشدی درباره مفهوم بلاك چین توضیح داد: تا پیش از این كه فناوری بلاك چین ایجاد شود، همیشه برای انتقال پول، نیاز به یك واسطه داشتیم. اگر می خواستیم از یك نقطه ایران به جایی دیگر پولی حواله نماییم، راهی نداشتیم جز این كه به بانكی كه در آن حساب داشتیم، اعتماد نماییم كه پول را از حسابمان بردارد و به حساب آن شخص واریز نماید. اگر این بانك از اعتماد افراد سوءاستفاده می كرد یا حساب بسته می شد، كاری نمی توانستیم بكنیم. سیستم بلاك چین با راهكارش، واسطه ها را حذف و مفهوم trustless بودن را اضافه كرد. بازیگرهای سیستم به جهت اینكه در این سیستم كار كنند، نیازی به اعتماد به شخص سوم ندارند. اما این اعتماد چطور حاصل می شود؟
وی افزود: بلاك چین دو خاصیت اصلی دارد كه مورد توجه قرار می گیرد؛ یكی تغییرناپذیری و دیگری انكارناپذیری. فرض كنید ما در جلسه ای نشسیتم و نمایندگان شركت هستیم؛ هر كس به دنبال بیش ترین منافع برای شركت خودش است. می خواهیم صورت جلسه ای را امضا نماییم. ابتدا یك نفر صورت جلسه را می نویسد و مقرر است بقیه امضا كنند. قاعده اینطور است كه هر برگه كه به اتمام رسید، باید امضا شود. اما بعد از آخر مطالب، هر فرد امكان دارد بگوید من مطالب را این طوری نگفتم و این مواردی كه نوشته شده به ضرر شركت ماست. این سیستم همان سیستم بانك است كه همه به آن اعتماد دارند.
به گفته او چاره بعدی این است كه هركس مطالب را برای خودش بنویسد و در نهایت همه آنرا تایید كنند. اما مشكلی وجود دارد كه ما باید یك نسخه واحد داشته باشیم كه اكثریت روی مفاد آن به اجماع برسند. بلاك چین این قضیه را به صورتی حل می كند. مثلا می گوید وقی این برگه را پر كردید، كاراكتر اول سمت راستش یك شماره دارد، این شماره را جمع كنید تا پایین كه به یك عدد می رسید. برای هر كاراكتر تا آخر این كار را انجام دهید و اعداد را با هم جمع كنید كه به یك عدد نهایی برسید. این كار هیچ راهی ندارد جز اینكه اعداد مختلف را تست كنید و ببینید با كدام عدد درست درمی آید و در نهایت هركس كه زودتر به آن عدد برسد، اعلام می كند و این برگه كه به اتمام رسید، سراغ برگه بعدی بروید.
وی افزود: یكی از بخش های صورت مسئله ای كه در برگه دوم هست، جواب برگه قبلی است كه سبب می شود این برگه ها به واسطه جوابی كه در آخر به دست آمده، زنجیره وار به هم وصل شوند. این مساله سبب می شود اگر در برگه های قبلی عددی را عوض نماییم، جواب های این برگه اشتباه می شود. اگر هر برگه را یك بلوك در نظر بگیرید، به این خاصیت بلاك چین تغییرناپذیری یا immutability گفته می شود. در دیتابیس های فعلی كه داریم، یك اپراتور می تواند با یك كوئری در دیتابیس، ركورد را تغییر دهد. در بانك ها ابزارها را طوری چیدند كه اثری از تغییرات بماند اما آن اثرها را هم می توان از بین برد. اما خصوصیت تغییرناپذیری در بلاك چین سبب می شود اصلا نتوان داده های قبلی را تغییر داد، اگر هم قرار به تغییر باشد، اثرات قبلی می ماند و تاریخچه تغییرات در سیستم موجود است.
او درباره خصوصیت انكارناپذیری بلاك چین هم توضیح داد: بحث انكارناپذیری بلاك چین با جفت كلیدهای خصوصی و عمومی انجام می شود. در همان مثال، اگر یك نفر زنگ بزند و بگوید نماینده فلان شركت است، به جهت اینكه مطمئن باشیم، باید گفته اش را اثبات كند. در رمزارزها و بلاك چین، ما از جفت كلید خصوصی و عمومی استفاده می نماییم كه وقتی یك دیتا توسط یكی از بازیگران سیستم منتشر می شود، قبلش با استفاده از آن كلید خصوصی امضا شده و هیچ كس به غیر آن شخص آن كلید خصوصی را ندارد؛ بدین سبب بعدها هم نمی تواند انكار كند كه كس دیگری به جز من سند را امضا و یا دیتا را منتشر نموده است. از این خصوصیت می توان در حوزه های مختلفی همچون در ثبت اسناد و انتخابات بهره برد.
نیاز به تهیه سند ملی درباره بلاك چین
موضوع دیگری كه باید مورد توجه قرار گیرد، تهیه سند ملی برای وضعیت بلاك چین و رمزارزهاست؛ تقی پور در این زمینه با بیان این كه مركز ملی فضای مجازی در سطح كلان ملی باید به سرعت یك سند ملی را درباره بلاك چین تهیه نماید، اضافه كرد: این مركز باید مشخص نماید كه این كه چطور به این حوزه وارد شویم و چارچوب فعالیت ها به چه نحو باشد. با عنایت به توانمندی كه این فناوری دارد، باید حتما از لایه دانشی وارد شویم و اگر از لایه محصول وارد این فناوری شویم، اشتباه استراتژیك است. وقتی محصولاتی وارد می شود، خصوصا محصولات نرم افزاری و پیچیده با تكنولوژی بالا كه همه این خصوصیت ها در بلاك چین موجود است، اگر محصول خارجی باشد و ما بدون اطلاع از دانش و فناوری های آن صرفا مصرف كننده این محصول باشیم، نخستین ضررش اقتصادی می باشد و این كه با این همه استعداد و ظرفیت علمی و داخلی ما وابسته به خارج خواهیم بود و اگر از همین ابتدا به درستی وارد نشویم، شاید فاصله به حدی شود كه نتوانیم دیگر رد آنرا بگیریم. بدین سبب باید از همین ابتدا با دانش فنی و فناوری و بعد محصول به آن بپردازیم. اگر اینگونه باشد، چرخه مثتبی ایجاد می شود كه برای كشور لازم است.
وی همین طور اظهار نمود: این مساله اواخر سال ۱۳۹۶ در شورای عالی فضای مجازی مطرح و تاكید شد كه نیاز است كشور در این زمینه سیاست هایی را مشخص نماید، منتهی برخورد فعالی نشد. اعلام نمودند دولت دارد كارهایی می كند و اینكه در چارچوب یك لایحه از كمیسیون اقتصادی دولت، با همكاری مركز ملی اقداماتی شروع و بعد مراتب قانونی آن طی شود. اما از آن موقع زمان زیادی گذشته است. در صورتیكه می دانیم تغییرات در حوزه فضای مجازی به صورت كلی و خصوصا در این زمینه ها دقیقه ای و ساعتی و روزانه است، این كه یك سال و ۸ ماه از این مساله بگذرد و ما هنوز یك چارچوب قانونی فعال در این زمینه نداشته باشیم، می تواند خسارت های زیادی را به بار بیاورد.
به گفته وی در این مدت یك دفعه هم گزارشی درباره ماینینگ در شورای عالی فضای مجازی عرضه دادند كه دارد به مشكل تبدیل می شود و برق زیادی مصرف می كند و از سهمیه بقیه حوزه ها همچون كشاورزی استفاده می نماید كه در این زمینه هم گفته شد باید ساماندهی گردد و تعرفه مشخصی برای این كار گذاشت. پس از آن بحث خاصی نشده است. چند بار هم به صورت تذكر مورد پیگیری قرار|گرفت كه دولت قرار بوده لایحه ای به مجلس ببرد اما این كار هنوز انجام نشده است، پس از آن هم بحث خاصی نداشتیم.
تقی پور با اشاره به تاثیر حوزه بلاك چین بر اشتغال بیان كرد: ما دانش آموختگان بسیاری را در این عرصه داریم كه بحث اشتغال برای آنها جدی است و اگر وارد این حوزه ها شویم، آنها مجبورند برای تامین معاش خود در شغل های سطح پایین و نامربوط كار كنند و شاید یكی از علل برخی مهاجرت ها همین باشد كه ما از ظرفیت این دانش آموخته ها و افراد متخصص استفاده نمی نماییم. باید به بحث بلاك چین به صورت جدی و با یك چارچوب و چشم انداز ملی به سرعت و از لایه دانشی وارد شویم، نه فقط دانشگاه ها كه بعنوان زیرساخت لازم است زیرساخت های علمی آن فراهم گردد، بلكه به موازات در مراكز پژوهشی و بخش خصوصی به سرعت زمینه های توسعه و عمیق شدن در این فناوری را به وجود آورده و زنجیره كامل دانش تا محصول را كه شامل دانش فنی، فناوری، تكنولوژی، صنعت و محصول می شود را ایجاد نماییم.
در ادامه محمدی، درباره نظارت نهادهای مختلف بر محصولات بلاك چین اظهار نمود: در بیشتر كشورهای دنیا عموما رمزارزها تحت نظارت بانك مركزی هستند، دارایی های رمزپایه تحت نظارت بورس و سایر كاربردها را هر نهادی كه به آن مربوط می شود، نظارت دارد. هم اكنون در كشور ما بانك مركزی و بورس گفتند اگر متعاملان، رمزارز و دارایی رمزپایه ای صادر نكنند، با آنها كاری ندارند. ما در انجمن حدود شش ماه پیش به مركز ملی فضای مجازی پیشنهاد تهیه سند ملی در حوزه بلاك چین را عرضه كردیم و طرح های اولیه ای هم رد و بدل شده، اما رگولاتور در این زمینه بسیار كند است. برای مثال در جلساتی كه مهر ماه سال قبل با وزارت نیرو داشتیم، پیش نویس طرحی كه یك ماه پیش در هیات دولت تصویب گردید، مطرح شده بود. وزارت نیرو یك ماه وقت خواست كه تعرفه ماینینگ را استخراج كند اما این یك ماه وقت تا خرداد و تیر امسال ادامه داشت تا وقتی كه زمان پیك برق رسید و حتی همین حالا هم پس از یك سال تعرفه برق هنوز مشخص نشده است، این یعنی رگولاتور و یا وزارتخانه كه می خواهند تعرفه را تعیین كنند، بسیار كند عمل می كنند.
بیت كوین و رمزارزها حرام است؟
به گفته او این مساله را مقایسه كنید با رگولاتور كشور آمریكا، زمانی كه وزیر ما اعلام نمودند می خواهیم رمزارز ملی صادر نماییم، هنوز ما رمزارز را ایجاد نكرده بودیم كه آنها قانونی را به كنگره بردند و آنرا تصویب و رمزارز ما را تحریم كردند، درحالی كه این رمزارز هنوز هم ایجاد نشده است. هم اكنون مباحثی مطرح می شود كه بیت كوین و رمزارزها حرام است یا حلال و این كه آیا درست است وارد این زمینه شویم یا نه. بر قانون گذار واجب است كه در اسرع وقت تكلیف رگولاتوری حوزه بلاك چین را مشخص نماید. آنها واجبات بخش خصوصی را به مراتب تذكر می دهند اما واجبات رگولاتور را فراموش می كنند، درحالی كه نامشخص بودن این حوزه هم برای دولت و هم بخش خصوصی هم برای شركت ها و سازمان ها در طولانی مدت آسیب می زند.
بر قانون گذار واجب است كه در اسرع وقت تكلیف رگولاتوری حوزه بلاك چین را مشخص كند
وی افزود: ما در مقابل سیستم بانكداری كه دنیا را گرفته، یك سیستم سنتی اسلامی به اسم حواله داشتیم كه سیستم حواله بانكداری مدرن مشكلات زیادی با آن دارد، اما سیستم حواله می تواند مشكلات فعلی منطقه ما را حل كند. سیستم حواله بعلاوه سیستم بلاك چین می تواند منطقه ما را به یك هسته اقتصادی در آینده تبدیل كند. در سه حوزه ای كه تقسیم بندی كردیم، در حوزه رمزارزها و پولی، بانك مركزی نگاه محافظه كارانه ای داشته است. پیش نویش سیاست رمزارزها كه بهمن ماه پارینه عرضه شد، نگاه بهتری داشت تا ابلاغیه ای كه دو ماه پیش منتشر گردید و بانك مركزی صدور رمزارزهای با پشتوانه ارز ریال و طلا را در انحصار خودش قرار داد.
محمدی افزود: مواردی كه در پیش نویس مطرح شده و اختیار صدور رمزارزهای با پشتوانه ریال را به بانك ها هم داده بود، بهتر بود، اما در ابلاغیه اردیبهشت اعلام نمود كه فقط خود بانك مركزی اجازه صدور دارد. بانك مركزی در تعامل با بخش خصوصی نبوده است. پس از این ابلاغیه، از آنها خواستیم جلسه ای با بخش خصوصی داشته باشند و به ما بگویند توضیحاتش چیست اما به ما گفتند تا تعیین تكلیف این مساله در هیات دولت، هیچ جلسه ای با شما نداریم. اگر بانك مركزی صدور رمزارز را در انحصار خودش قرار داده، باید این كار را انجام دهد و اینكه خودش صادر نكند و به دیگران هم این اجازه را ندهد، سبب توقف پروژه می شود، كمااینكه هنوز مشخص نشده چه كسی باید رمزارز صادر كند و این كار چطور صورت گیرد.
رمزارز ملی، یكی از طریق كارهای اصلی است
در ادامه تقی پور با بیان این كه یكی از راهكارهای اصلی، داشتن رمزارز ملی است، اظهار داشت: یك سری رمزارزهای پرایوت یا محدود هستند و یك سری رمزارز عمومی، مانند بیت كوین. اگر ما به رمزارزهایی كه پشتوانه شان برای ما مشخص نیست مانند بلاك چین، بدون پشتوانه قانونی در كشور بپردازیم، مشكلاتی پیش خواهد آمد. سفارش ما این است كه رمزارز ملی یك شروع باشد و به سرعت تبدیل به رمزارز منطقه ای شود. چون در كشور ماندنش امكان دارد تا حدودی مشكلات داخلی را حل كند اما پاسخگوی این نیست كه بخواهیم از مزیت های دیگرش استفاده نمائیم. نخستین مزیتش تعیین و تكلیف كسب وكارهاست و ارزشی كه می تواند ایجاد كند و همین طور صادرات نفت می تواند از این طریق به صورت پردازش شده صورت گیرد و در یك زنجیره ارزش كامل می تواند هم مشكلات تحریم را حل كند.
توصیه ما این است كه رمزارز ملی یك شروع باشد و به سرعت تبدیل به رمزارز منطقه ای شود
كسی روی بیت كوین سرمایه گذاری نكند
وی افزود: استفاده از كاربردهای دیگر این فناوری، شروع خوبی برای ورود دانش تكنولوژی و صنعت شمرده می شود. مزیت های دیگرش این است كه اساسا حوزه اقتصاد دیجیتال مبنای خیلی از دادوستدهاست كه با رمزارزها می توان تحولی در آن ایجاد كرد. البته به بومی بودن آن باید تاكید داشت، چونكه با وجود این كه گفته می شود اینها سیستم های توزیع شده بدون واسطه و كاملا مستقل هستند، شائبه های جدی وجود دارد كه در برخی از انواع این رمزارزها همچون بیت كوین با وجود ظاهر باز و مستقلش وابستگی زیادی به شركت های آمریكایی و اسرائیلی دارند كه تبادلات را كنترل می كنند، برخی از دانشگاه ها همچون دانشگاه شریف این بررسی را انجام دادند و اعلام نمودند كه این امكان وجود دارد. بنا بر این من به بومی بودنش اصرار دارم و این كه جلوی ضرر را بگیریم. بدین سبب سفارش من این است كسی روی بیت كوین سرمایه گذاری نكند و البته آنها نمی توانند مانع ماینینگ شوند، اما باید به این موارد توجه كرد.
تقی پور با مقایسه فناوری بلاك چین با دیگر ابزارهای بومی اظهار نمود: چون این مساله اساسا یك بحث اقتصادی می باشد، طبیعتا بیزینس پلن آن با موتور جست وجو تفاوت دارد؛ مبحث رمزارزها كاملا شدنی است و از همان اول هم قابل سرمایه گذاری بود. موتور جست وجو بحث گسترده ای است. اینكه اساسا ۱۰ غول آمریكایی مانند گوگل و آمازون چه نقشی در بحث حاكمیت ها دارند و از منظر قدرت سایبری چه نقشی برای دولت آمریكا بازی می كنند، بحثش جداست. یكی از اهداف ما در قدرت سایبری، عبور از حاكمیت هاست. ۱۰ شركت غول آمریكایی دارند این كار را دنبال می كنند، فقط هم منحصر به ما نیست. مثلا اوبر یك شركت حمل و نقل آمریكایی است اما در انگلیس درباره آن اخطار داده شده، چونكه تسلط این شركت در انگلیس، دارد به حدی می شود كه شاید یك روزی حمل و نقل آنرا مختل كند.
او با اشاره به روند شكل گیری رمزارز بومی در چین بیان كرد: از این منظر الگوهایی كه چین دنبال كرده، مناسب است؛ مثلا در بحث همین رمزارزها، آنها تا سال ۲۰۱۳ با این بحث آشنا نبودند و چارچوب نداشتند، اول آنرا برای سه سال ممنوع كردند تا وقتی كه با آن آشنا گردند، بعد گفتند استخراجش مشكلی ندارد، اما هنوز در موسسات دولتی سرمایه گذاری در آن ممنوع می باشد. این چارچوب ها می تواند كمك نماید، ضمن این كه بحث رمزارز ملی كه امروز چین هم برای خودش دارد و عمده فعالیت های داخلی اش را با آن انجام می دهد، كمك زیادی كرده به اینكه هم از بحث تكنولوژیك آن عقب نمانند و هم خیلی از مسائل اقتصاد دیجیتال خودرا حل كند. چین در فناوری بلاك چین جزو نخستین هاست، چون سرمایه گذاری های زیادی كرده است؛ كما این كه در اقتصاد دیجیتال هم همین كار را كرده، برای مثال علی بابای چین الان جزو نخستین شركت های بورس نیویورك است. در بحث های اقتصادی ما هم باید همچنین باشیم اما شرطش فعال بودن و قانون گذاری سریع و پویاست؛ این كه به سرعت خودرا با این تغییرات وفق دهیم و بتوانیم صدمه ها را در داخل برای شهروندان كم نماییم، اما تا زمانی كه چارچوب مشخصی وجود نداشته باشد، نمی توان كاری انجام داد.
لزوم ورود مجلس، هیات دولت و شورای عالی فضای مجازی
در ادامه این بحث محمدی در پاسخ به سوالی درباره چگونگی صدور رمزارز و امكان فنی آن اظهار نمود: بانك مركزی می تواند در بستر بلاك چین این كار را انجام دهد. الان در چین سه سال است كه رمزارز ملی یوآن بر بستر بلاك چین صادرشده و توسط بانك مركزی چین گردش می كند. بلاك چین یك صنعت بین رشته ای است و مسائل اقتصادی، حقوقی، قانونی و امنیتی دارد؛ اینطور نیست كه فقط بانك مركزی برایش تصمیم بگیرد، مجلس، هیات دولت و شورای عالی فضای مجازی باید وارد شوند.
به گفته او تا وقتی كه یك سند استراتژیك فرادستی برای این مساله نباشد هر كدام از نهادها می ترسند وارد شوند و وقتی هم كه وارد می شوند، نهایت محافظه كاری را دارند. اما اگر یك سند استراتژیك باشد تكلیف روشن است كه در هر كدام از حوزه ها چه كسی باید نظر دهد. ما اطلاع نداریم كه در نهایت تصمیم گیر كلان این مساله در كشور كیست. اگر این مساله مشخص شود، آن وقت این تصمیم گیر كلان می تواند موضوعات را به سازمان مورد نظر بسپارد. در حوزه بورس هم همین طور است. بورس می گوید اگر بر بستر بلاك چین اوراق بهاداری صادر نشود و تامین مالی جمعی عمومی اتفاق نیفتد، مشكلی ندارد؛ البته بورس از جهتی پاسخگوتر بوده و ما جلساتی را با كمیته های آنها برگزار كردیم. بورس می گوید اول به من ثابت شود كه این فناوری ارزش افزوده ای دارد و از آن استفاده خواهم كرد. در حوزه های دیگر هم مشكلی نداریم و بخش خصوصی باید فعال شود. اما از این جهت قانون گذاری مشكل داریم.
تا وقتی كه یك سند استراتژیك فرادستی برای مبحث رمز ارز نباشد، هر كدام از نهادها می ترسند وارد شوند و وقتی هم كه وارد می شوند، نهایت محافظه كاری را دارند
وی با بیان این كه برجسته ترین منفعت ارز مجازی بومی این است كه با حفظ حاكمیت بانك مركزی، گلوگاه بانك ها را از تراكنش ها حذف می نماییم و می توانیم بدون نیاز به بانك ها اما با حفظ حاكمیت بانك مركزی، تراكنش های مالی داشته باشیم، اضافه كرد: بدین ترتیب تراكنشی با رمزارز ریال در شرق آسیا، دوبی یا تركیه انجام می شود و دیگر نیازی به شعبه بانك نیست. البته اشكالاتی برای این مساله مترتب است اما منافع ملی ایران را كاملا تامین و محدودیت های بانك ها را رفع می كند و علت منطقی برای واكنش و توقف آن وجود ندارد.
به گفته او امكان دارد تراكنش های بانك ها كم شود، اما حاكمیت بانك مركزی حفظ می شود و می تواند نقل و انتقالات را كنترل كند و با انواع رمزارزها تعاملات فرامرزی داشته باشد. الان ما دلارتتر، یوروتتر، یوآن تتر و انواع رمزارزهای باثباتی داریم كه ریال بانك مركزی می تواند با آنها تعامل كند و انواع معاملات بین المللی را با آنها انجام دهیم. هم اكنون ارزش دلارتتر، روزانه ۸۰ میلیارد دلار است، در صورتیكه كل گردش ایران ۱۰۰ میلیون دلار در روز است. ما می توانیم با استفاده از رمزارزهای باثبات كه ریال یكی از آن هاست، بازرگانی افراد و شركت ها را مقداری زیادی تسهیل نماییم.
دولت هیچ مسوولیتی در زمینه بلاكچین ندارد
وی افزود: اگر طرف های تجاری خودرا قانع نماییم كه مبادلات را بجای دلار آمریكا با دلار بر بستر بلاك چین انجام دهیم. چون آمریكا می تواند جلوی دلار آمریكا را بگیرد، اما دلار بر بستر بلاك چین را كاری نمی تواند بكند. البته بیت كوین یك رمزارز خاص است كه مسائل خودش را دارد. بیت كوین نوسانات زیادی دارد و برای متعاملان خطر دارد؛ در مصوبه هیات دولت هم آمده كه دولت هیچ مسوولیتی در این زمینه ندارد و خود متعاملان باید ریسكش را به عهده بگیرند، اما ما گستره وسیعی داریم كه می توانیم از آن استفاده نمائیم و دلاری كه بر بستر بلاك چین است، فرصت استراتژیك شمرده می شود و فرصت های زیادی در كشور است كه نباید آنها را محدود به بیت كوین نماییم، البته در سطح دولت شاید هنوز كمی مشكلات وجود داشته باشد.
نمونه نهایی رمز ارز بومی در حال آزمایش است
همچنین راشدی درباره نمونه بومی رمزارزها بیان كرد: هم اكنون چند پروژه در ایران انجام می شود كه نمونه نهایی آنها آماده است و در حالت پایلوت كار می كنند. یكی از رمزارزهایی كه آغاز به كار كرده، رمزارز "پیمان" متعلق به شبكه ققنوس است كه كنسرسیومی متشكل از چهار بانك است. ما هم در انجمن بلاك چین روی یك پلت فرم بلاك چینی قراردادهای هوشمند كار می نماییم كه روی این پلت فرم اپلیكیشن های غیرمتمركز مختلف می تواند پیاده سازی شود. انجمن بلاك چین یك تیم متشكل از چند كارگروه است كه بعنوان یك نهاد هماهنگ كننده با فعالان صنعت بلاك چین در ایران جلسات مختلف دارند.
وی در پاسخ به این كه آیا رمزارزهای بومی به سرنوشت موتورهای جست وجوی بومی گرفتار نمی شوند، اظهار داشت: كیفیت موتور جست وجوی بومی در حد رقابت با گوگل نبود اما با عنایت به ماهیت اوپن سورس و باز رمزارزها، ما می توانیم رمزارزهای موجود را برداریم و تغییراتی كه مدنظرمان است را روی آنها انجام دهیم. اگر ما سورس كد گوگل را داشتیم و آنرا تغییر می دادیم و سفارشی سازی می كردیم، تفاوتی با گوگل نداشت. در بلاك چین ما این فرصت را داریم چون سورس كدها در اختیارمان است و می توانیم آنها را سفارشی سازی و بومی نماییم كه الان هم همین كار را انجام می دهیم.
بلاك چین تحریم شدنی نیست
در ادامه تقی پور درباره احتمال تحریم بلاك چین و رمزارزها توضیح داد: در مبحث تحریم این مساله پیش آمد كه برخی با آی پی های ایران رمزارزها را به دست آورده بودند اما دولت آمریكا به صورت غیرقانونی و با وجود این كه حاكمیتی در این عرصه نداشت، آنها را بلاك كرد. در این مساله هم با توجه به این كه دولت هیچ اجازه ای نداده بود، افراد از دولت می خواستند كه پولشان را پس بگیرد. وقتی می گوییم رمزارز با پشتوانه كه می تواند نفت و گاز و سهام در بورس باشد، امكان این كه كسی پاسخگو باشد وجود دارد و در عین حال می توانیم از مزیت های دیگر رمزارزها استفاده نمائیم. این مساله ساده نیست اما خیلی از كشورها همچون روسیه، چین و هند اقداماتی در این زمینه داشتند و حاكمیت ها توانستند با مشاركت مردم این مساله را مدیریت كنند. اما شرطش پیش كنشگر بودن است و این كه ما علاج واقعه پیش از وقوع نماییم و اجازه ندهیم آنها صدمه وارد كنند و قشر زیادی از مردم صدمه ببینند و زمانی كه كار از كار گذشته بخواهیم چاره اندیشی نماییم.
برخی با آی پی های ایران رمزارزها را به دست آورده بودند اما دولت آمریكا به صورت غیرقانونی آنها را بلاك كرد
وی با بیان این كه تحریم بیت كوین با ماهیت سیستم های توزیع شده در تناقض است، اظهار نمود: از یك طرف می گوییم رمزارزها مركزیتی ندارند كه قابل تحریم باشند و از سویی می گوییم آنها رمزارز ما را تحریم كردند. البته آمریكا این كار را روی كاغذ كرده است و آنها بیشتر می خواهند كار عملیات روانی انجام دهند، وگرنه اگر رمزارز ایجاد شود، اساسا با اطلاعاتی كه ما از این فنآوری داریم، قابل تحریم نیست.
محمدی هم با بیان این كه رمزارز ملی تولید نمی گردد، بلكه صادر می شود، اظهار داشت: بانك مركزی بر بستر بلاك چینی رمزارز ملی را صادر (issue) می كند. و اینكه این صادرات به مفهوم صادرات و واردات نیست، بلكه به این معناست كه در مبادلات بین المللی از این رمزارز استفاده می نماییم. رمزارزهایی با پشتوانه پول فیات یا رمزارزهای باثبات عمدتاcentralized هستند یعنی یك نهاد مركزی آنها را صادر كرده است، اما بلاك چین یك طبیعت توزیع شده دارد. برای نمونه رمزارز تتر (tether) را یك شركت تایوانی صادر كرده است. اگر فردا دولت آمریكا بخواهد آنرا تحریم كند، كل این رمزارز گرفتار مشكل می شود. رمزارز ملی ما هم می تواند توسط بانك مركزی صادر شود و بانك به آن نظارت و تراكنش ها در حساب های مختلف را رصد كند و اگر لازم بود حتی موجودی ها در یك حساب را مسدود كند، در عین حال محدود به بانك ها نباشد و بدون نگرانی از تحریم های آمریكا در بستر بین المللی معامله شود.
او همین طور اشاره كرد: رصد فعالیت ها در بستر بلاك چین با بعضی تكنولوژی ها قابل ردیابی است و از بعضی تكنولوژی ها هم می توان بهره برد كه احدی از تراكنش دو واحد خبردار نشود. این ها در اختیار بانك مركزی است و می تواند برای رمزارز ملی از یك تكنولوژی بهره برد كه قابل رصد كردن برای اشخاص ثالث باشد و یا اینكه مطلقا قابل رصد كردن نباشد.
اما راشدی با بیان این كه خود تكنولوژی بلاك چین و رمزارز بیت كوین ماهیتا غیرقابل تحریم است، چون سرور مركزی وجود ندارد، اضافه كرد: بحث تحریم دو مبحث است؛ یكی بحث زیرساخت تكنولوژی است كه امكان تحریم و جلوگیری از آن وجود دارد، مثلا سوئیفت یك واحد متمركز و مركزی است كه می گویند سوئیفت را روی ایران بستند و سوئیفت به واسطه فشاری كه تحریم ها روی آنها آورده، دیگر به بانكهای ایرانی سرویس نمی دهد. در شبكه های بلاك چینی بخصوص اگر عمومی باشند، ما این محدودیت فنی را نداریم و كسی نمی تواند از لحاظ فنی جلویش را بگیرد. تحریم سیاسی امكان دارد اتفاق بیفتد مثلا آمریكا فشار بیاورد كه شبكه را رصد می كند و اگر از آدرس ایران پولی انتقال پیدا كرد، متوجه می شود، بدین سبب می تواند كشوری را از نظر كانال مالی تحریم كند، اما خود تكنولوژی را نمی تواند تحریم كند.
نابودی شبكه بیت كوین مساوی خاموش كردن تك تك این كامپیوترها در خانه های مردم است كه اصلا امكان پذیر نیست.
وی اشاره كرد: هر كسی از قسمتی از دنیا یك دستگاه دارد كه به شبكه بیت كوین متصل می شود و فارم های ماینینگ در جاهای مختلف دنیا پخش هستند. نابودی شبكه بیت كوین مساوی خاموش كردن تك تك این كامپیوترها در خانه های مردم است كه اصلا امكان پذیر نیست. اما اگر این رمزارز را جایی امانت بگذاریم، قابل تحریم است.
ماجرای مصادره كردن بیت كوین ایرانی ها
به گفته او مبحث مصادره كردن بیت كوین ایرانیان مربوط به دو سال پیش است. یك شركت آمریكایی كه مثل كارگزار بورس است و در فضای رمزارز به آن exchange می گویند و یك سری از ایرانی ها آنجا حساب داشتند و رمزارزهایشان را معامله می كردند، توسط این شركت تحریم شدند. روند فعالیت در این شركت اینطور است كه افراد باید بیت كوین را به حساب آن شركت واریز كرده و بعد اعتبارشان شارژ شود و هروقت بخواهند آنرا برداشت كنند. به محض واریز، دیگر اختیار رمزارزها دست شخص نیست و دست شركت است كه افراد به آن اعتماد كردند؛ اما دو سال پیش این شركت حساب های ایرانی را تحریم كرد و رمزارزها و پول هایی كه امانت گذشته بودند را مصادره كرد.
استخراج بیت كوین، راهی برای فروش نفت
تقی پور با اشاره به استخراج بیت كوین در ایران اظهار نمود: درباره بیت كوین وزارت نیرو باید قبل از این ها درباره نرخ برق تصمیم می گرفت، اما آنها امسال این كار را كردند. در این مدت عده ای از برق كشاورزی برای ماینینگ استفاده كردند. اگر ما راهبرد داشته باشیم این كار می تواند یكی از روش های فروش نفت باشد، اما شرایطی دارد. همچون شرایطش اینكه باید نگاه نماییم در چرخه تبدیل نفت به بیت كوین چقدر وابستگی داریم. چقدر از این ثروت به جیب داخلی و چقدر به جیب خارجی می رود. اگر توانستیم این حلقه ها را اصلاح نماییم و ارزش افزوده را در داخل نگاه داریم، بسیار عالی است و قابل منع هم نیست و از مزیت این فناوری استفاده كردیم.
وی افزود: هم اكنون اغلب ماینرهایی كه به ایران آمده مربوط به تكنولوژی نسل قبل چین است و نسبت به چیزی كه خود چینی ها امروز استفاده می نمایند، برق زیادی مصرف می كند. بدین سبب ما خروجی كمتری از چیزی كه باید را دریافت می نماییم. ما در تولید ماینر وارد نشدیم. البته نه اینكه بگوییم باید وارد شویم اما هر یك از این موارد می تواند ارزش افزوده ای را داشته باشد. مثلا این كه وقتی می خواهیم نفت را تبدیل نماییم به برق و بعد به بیت كوین، چند درصد از نیروگاه ها را خودمان تولید می نماییم. اینها مفهوم اقتصاد است؛ این كه چرخه ها را تحلیل و بازشناسی نماییم و ببینیم چه ارزش افزوده ای می توانیم در بحث تجهیزات نیروگاهی ایجاد نماییم. اولا نفت را خام نفروختیم كه خودش زنجیره ارزش به وجود آورده و بعد این كه توانستیم از تكنولوژی های نو استفاده نمائیم. این تصمیمات باید بسیار زودتر گرفته شود و همین حالا هم دیر شده، اما دیرتر از این نباید شود. تصمیمی كه اتخاذ شود بطور قطع می تواند هم به نفع اقتصاد كشور در این شرایط باشد، هم این كه به حل مشكل اشتغال افراد تحصیلكرده و متخصص كمك نماییم و مهم تر از همه اینكه تكلیف بخش خصوصی هم معلوم می شود كه بدانند و نتوانند بر پایه چشم انداز چند ساله سرمایه گذاری را به چه نحوی انجام دهد.
بلاك چین را به بیت كوین محدود نكنیم
همچنین محمدی در این زمینه با بیان این كه بازار بیت كوین محدود به كشور نیست و نهاد متمركزی ندارد، اظهار داشت: البته نباید بلاك چین را محدود به بیت كوین كرد. اگر دولت می خواهد استفاده از بیت كوین و ماینینگ آنرا ممنوع كند، بهتر از این است كه قانون مشخصی وجود نداشته باشد و ما در آن صورت راحت تریم تا این كه وضعیت نامشخص باشد. برای رفع نگرانی درباره پولشویی FATF هم راهكارهایی را عرضه و یك سند مختص رمزارزها منتشر نموده است. اگر یك سازمان یا شركت و شخصی بخواهد خرید و فروش رمزارز كند، می تواند این اطلاعات را بگیرد و صرافی ها می توانند با هم این تعاملات را داشته باشند. می توان برای همه این ها، راهكاری داشت كه شبكه رصد شود و اگر پولی دزدیده شد، فهرستی از احتمالات وجود داشته باشد. این در شرایطی است كه از وقتی بانك مركزی خرید و فروش بیت كوین را ممنوع اعلام نموده و صرافی های مجاز كه شناخته شده بودند و قبلا فعالیت می كردند، دیگر این كار را انجام نمی دهند، مشكلات ۱۰ها برابر شده است.
افزایش جرایم رمزارزها بعد از ممنوعیت آنها در صرافی ها
وی با اشاره به افزایش جرایم مربوط به رمزارزها بعد از ممنوعیت عرضه آنها در صرافی ها اظهار نمود: پلیس فتا می گوید تا وقتی كه صرافی ها بودند، در صورت بروز مشكل می توانستیم از آنها پیگیری نماییم اما الان حتی در كانال های تلگرامی امكان دارد برای معامله اقداماتی انجام دهند و بعد اكانت را غیرفعال كنند و دیگر نمی توان مبحث را پیگیری كرد. اتفاقا اگر سازوكار قانونی مشخصی وجود داشته باشد و صرافی های مجاز باشند، از پولشویی جلوگیری می شود، مبادی ورودی و مقدار ورودی و خروجی كنترل می شوند، همانطور كه الان صرافی های مجاز زیر نظر بانك مركزی تحت نظارت بانك مركزی فعالیت می نمایند و ورودی و خروجی هایشان قابل كنترل است. استفاده از رمزارزها در كارهای مجرمانه كمتر از یك درصد است؛ درواقع حدود ۶ دهم درصد از معاملات بیت كوین برای كارهای مجرمانه استفاده می شود، این عدد را مقایسه كنید با هشت هزار میلیارد عددی كه پولشویی بوسیله بانك ها و پول نقدی اتفاق می افتد.
حدود ۶ دهم درصد از معاملات بیت كوین برای كارهای مجرمانه استفاده می شود، این عدد را مقایسه كنید با ۸۰۰۰ میلیارد عددی كه پولشویی بوسیله بانك ها و پول نقدی اتفاق می افتد.
همچنین راشدی در توضیح خود از ماهیت بیت كوین و رمز ارز اشاره كرد: رمزارزها نخستین كاربرد بلاك چین بوده است، اما بیت كوین كه نخستین رمزارز بود، بلاك چین را اختراع كرد. مثل این است كه بگوییم نخستین خودرویی كه اختراع شد، موتور احتراقی را درست كرد اما موتور احتراقی بعدها در موارد یگری مانند ژنراتور هم استفاده شد. الان بلاك چین یك تكنولوژی است كه رمزارزها یكی از محصولاتش هستند اما اختراع بلاك چین خودش به واسطه رمزارزها اتفاق افتاده است. فعلا اصلی ترین كاربرد بلاك چین در دنیا رمزارزها هستند كه البته كاربردهای دیگرش هم دارد افزوده می شود.
توصیه های امنیتی رمزارزها
وی با بیان این كه آموزش در مبحث رمزارزها بسیار مهم می باشد، اظهار داشت: اگر كسی بدون دانش وارد بازار سرمایه و بورس هم شود، پول از دست می دهد. اگر روزی ما وارد بازار رمزارزها شویم، چیزی شبیه بورس در انتظارمان است. اگر افراد جنبه فنی مبحث را خوب بدانند و این كه امنیت دارایی هایشان را چطور تامین كنند، می توانند جلوی از دست دادن آن بر اثر هك و مسائل امنیتی را بگیرند، یا این كه در بحث معاملات اگر بدانند همراه با نوسانات زیاد است و اطلاعات داشته باشند و علمی با قضیه برخورد كنند، یعنی تحلیل های خرید و فروش را بدانند و اینكه مسئولیت همه چیز با خودشان است؛ البته باآنكه پشتوانه دولتی در این زمینه وجود ندارد اما بازار رمزارزها محدود به ایران نیست و شركت ها دارند بسیار شفاف كار می كنند.
راشدی با بیان این كه مبحث ماینینگ فقط كسب درآمد نیست، بلكه یك قدرت استراتژیك هم به ایران می دهد، اظهار نمود: ما در مبحث رمزارز بحثی به اسم حمله ۵۱ درصدی داریم؛ این یعنی اگر بیشتر از ۵۰ درصد قدرت پردازشی شبكه دست یك گروه خاص، دولت یا شركت باشد می توانند از انجام تراكنش های رمزارزها جلوگیری نمایند. مثلا اگر بیشتر از ۵۰ درصد قدرت شبكه دست یك كشور باشد، می تواند از تراكنشی كه مربوط به بانك مركزی ایران است، جلوگیری كند.
به گفته او طبق آمارهای مختلفی كه داریم، با برقی كه ما در شبكه توزیع اتلاف می نماییم، می توانیم كل ماینینگ دنیا را پوشش دهیم. شركت های آمریكایی و اسرائیلی هم درصورتی می توانند جلوی تراكنش های بیت كوین را بگیرند كه بیشتر از ۵۰ درصد قدرت پردازش شبكه را داشته باشند. اما اگر ما ماینرهای بیشتری در ایران داشته باشیم، می توانیم با این مساله مقابله نماییم.
استخر ماینینگ چیست؟
وی افزود: مبحث دیگری هم وجود دارد به اسم استخرهای ماینینگ؛ قدرت پردازشی یك دستگاه ماینر به تنهایی در شبكه استفاده نمی گردد. دستگاه های ماینینگ مختلف وصل می شوند به یك سرور و قدرتشان تجمیع می شود كه به این ها استخرهای ماینینگ می گویند. هم اكنون پرطرفدارترین استخرهای ماینینگ كه در ایران استفاده می شود، شركت های چینی هستند، چون استخرهای ماینینگ هم ما را تحریم كردند، اما چینی ها ما را تحریم نكردند.
به گفته او اما این استخرهای چینی چند ایراد دارند؛ به سبب فاصله بسیاری كه ما با چین داریم و دیتایی كه ارسال می شود به چین و برمی گردد، این كار تاخیر زیادی دارد و سبب می شود حدود ۱۰ درصد راندمان ما در ماینینگ كم شود؛ اگر ما استخر ماینینگ داخلی ایجاد نماییم، می توانیم قدرت پردازشی ایران را تجمیع كرده و كیفیت بهتر و بیشتر از ۱۰ درصد درآمد بیشتری داشته باشیم. از طرفی در شبكه بیت كوین و خیلی از رمزارزهای دیگر رویه رای گیری وجود دارد، یعنی شبكه اوپن سورس است و هر تغییری كه مقرر است در شبكه ایجاد شود، بعنوان پروپوزال می آید و ماینرها به آن رای می دهند و اگر تعداد رای هایی كه ماینرها می دهند، بیشتر از یك مقدار باشد، این تغییر انجام می شود. اگر ما در مبحث ماینینگ باز هم قدرت پردازشی بیش تری داشته باشیم، می توانیم در شبكه بیت كوین پروپوزال هایی عرضه كرده و خودمان هم به آن رای دهیم و شبكه را به سمتی ببریم كه منافع ماست.
راه كارهای لازم در حوزه بلاك چین و رمزارزها
رضا تقی پور درانتها با اشاره به راه كارهای لازم در حوزه بلاك چین و رمزارزها بیان كرد: یكی از راهكارها، مشاركت فعال دولت در شكل گیری رمزارز پایه ملی با پشتوانه نفت و گاز است كه می تواند با بخش خصوصی هم همكاری كند و این كار را جلو ببرد تا برای صدور و گسترش این حوزه نقش آفرینی راهبردی داشته باشد. دیگر این كه مراكزی از بدنه تخصصی و توان مالی داخل كشور شامل دانشگاه ها و پژوهشكده ها، بخش خصوصی، متخصصان اقتصادی بانكی، جامعه شناسان، ریاضی دانان ایجاد شود كه به صورت جامع یك نگاه كامل به این مساله داشته باشند و همه ابعاد مبحث را بررسی نمایند و با علم و آگاهی همزمان همه عناصر زنجیره ارزش را در داخل كشور فعال و كل زنجیره را دنبال نماییم.
وی اشاره كرد: ما باید بتوانیم در حوزه علوم و فنون این رشته، با مراكز معتبر بین المللی تعاملی برقرار نماییم كه استعدادها كشف شوند و نخبگان برای ارتقای ظرفیت های تحقیقاتی و عملیاتی و رفع تهدیدات مبتنی بر بلاك چین با هم متصل شوند. بحث دیگر تاسیس صرافی های معتبر داخلی و خارجی است با حمایت ملی و قابل رقابت با صرافی های مطرح دنیا. مبحث دیگر، تدوین مقررات لازم برای به رسمیت شناختن استخراج ارزهای رمزپایه و راه اندازی مراكز استخراج چندمنظوره است. همین طور جذب سرمایه های بین المللی به واسطه پیاده سازی و توسعه استارت آپ های موفق مبتنی بر بلاك چین اهمیت زیادی دارد. چون قبل از رمرزارزها، بلاك چین برای كشور لازم است و باید سرمایه گذاری علمی تحقیقاتی و اقتصادی زیادی در این زمینه داشته باشیم و نهایتا برنامه ریزی و ایجاد سازوكار لازم جهت استفاده از فرصت های موجود در این عرصه همچون عبور از تحریم ها و استرداد منابع مالی كه بسیاری از آنها بلوكه هستند و می توان بسیاری از آنها را به این چرخه وارد كرد، اهمیت دارد. در آخر باز هم تاكید می كنم اینجا نقش اصلی را بخش خصوصی دانش بنیان دارد و حاكمیت و دولت باید ضمن تسهیل گری چارچوب های لازم برای بهره گیری عموم مردم را تعیین و اعمال نماید تا مردم صدمه نبینند و سرمایه خرد بتوانند در این كار وارد شوند.
نقش اصلی رمزارز برعهده بخش خصوصی دانش بنیان است و حاكمیت و دولت باید ضمن تسهیل گری چارچوب های لازم برای بهره گیری مردم را تعیین و اعمال نماید تا كسی صدمه نبینند و سرمایه خرد بتوانند در این كار وارد شوند.
خواسته بخش خصوصی چیست؟
محمدی هم درانتها با بیان این كه خواسته بخش خصوصی این است كه یك نهاد حاكمیتی، شورای عالی فضای مجازی یا كمیسیون فضای مجازی در مجلس، مسئولیت هماهنگی و تقسیم كار در این عرصه را بر عهده بگیرد، اضافه كرد: باید اگر سند بالادستی بناست ایجاد شود، به صورت رسمی تهیه شود و دولت بجای تصدی گری و اینكه در قیمت گذاری وارد شود، همان وظیفه رگولاتوری را به درستی انجام دهد. البته در حوزه مبادلات دولتی فكر نمی كنم فعلا این امكان را داشته باشیم كه از رمزارزها استفاده نمائیم، مگر به صورت محدود اما برای بنگاه ها و اشخاص می توانیم با حفظ حاكمیت بانك مركزی و دولت از آن استفاده نمائیم.
به گفته او برای رفع نگرانی های این گذار باید یك محیط آزمایشی ایجاد شود. ما یك سال پیش پیشنهاد دادیم به رئیس سازمان مناطق آزاد كه مثلا در منطقه آزاد ماكو بعنوان پایلوت، یك سری قوانین درباره رمزارزها، بیت كوین، ماینینگ و مبادلات این چنینی به صورت آزمایشی قرار دهند كه اگر مشكلی داشت، شناسایی شود و اگر مشكلی نداشت، بخشنامه ای برای آن تدوین شود. اینكه حداقل در یك محیط كوچك این كار صورت گیرد، اما متاسفانه یا عزمی نبوده یا توانی نبوده و این كار انجام نشده است. بعنوان یك قانون گذار با یك محیط آزمایشی می توان نگرانی ها را تا حدی حل كرد.
راشدی هم درانتها اشاره كرد: باید به جنبه های مختلف این مساله توجه گردد و بیشتر از همه باید روی آموزش تاكید داشت، به جهت اینكه افراد آشنایی بیش تری با مبحث پیدا كنند. مبحث دیگر خواسته بخش خصوصی، تسریع در بحث رگولاتوری است و این كه تكلیفشان مشخص شود و حمایت دولت از پروژه های تحقیقاتی و عملی كه در بحث بلاك چین وجود دارد، هم تعیین شود. دولت تا جایی كه می تواند حمایت كند و حداقل در بحث رگولاتوری فضا را طوری برای استارت آپ ها باز بگذارد، حتی در محیط آزمایشی كه بتوانند فعالیت و تولید علم كنند و بعد بوسیله استفاده از فناوری بلاك چین تولید ثروت كنند.